امروزه دیدن قیمت صد هزار تومانی و بلکه بیشتر برای خرید یک کتاب آنلاین موضوع عجیبی نیست. در بسیاری از کتاب‌ها در اپلیکیشن‌های مخصوص خرید کتاب نسخه آنلاین، این قیمت‌ها را می‌توان دید. اما چرا این اتفاق رخ داده است؟
عصر دیجیتال تمام فعالیت‌های روزمره کاربران را تحت تأثیر قرار داده. پیدایش پلتفرم‌های مختلف در حوزه‌های گوناگون نیز همواره در جهت ایجاد تنوع، کاهش هزینه‌ها و آشنایی مردم با کاربردهای مختلف حوزه‌هایی نظیر فرهنگ و هنر، آموزش و… بوده است. در حوزه نشر و توزیع کتاب نیز مدت‌هاست که کتاب‌های الکترونیکی و صوتی برای ایجاد تنوع، همزیستی با فناوری و کاهش هزینه‌ها و چالش‌هایی که پیش روی تولید کتاب فیزیکی وجود دارد، پا به عرصه گذاشته‌اند. بااین‌حال، تورم یکی از موضوعاتی است که حتی گریبان کتاب الکترونیکی را نیز گرفته و سعی دارد از اثرات و ویژگی‌های این نوع از همزیستی با فناوری در جامعه بکاهد.
به مناسبت هفته کتاب‌خوانی سعی داریم یکی از چالش‌های دارای اهمیت حوزه کتاب‌های الکترونیکی را بررسی کرده و نظرات مدیران پلتفرم‌های آنلاین کتاب‌خوانی دراین‌باره را جویا شویم؛ اینکه چرا کتاب‌های الکترونیکی نسبت به چند سال گذشته افزایش قیمت داشته‌اند؟
«مجید شریفی»، مدیرعامل کتاب‌راه، با بیان اینکه قیمت کتاب‌های آنلاین وابسته به قیمت نسخه چاپی است، به گفت: «کتاب‌های آنلاین برمبنای کتاب‌های کاغذی قیمت‌گذاری می‌شوند. قیمت‌گذاری کتاب مبنای دقیقی دارد و براساس هزینه‌هایی همچون تولید، ترجمه، کاغذ و چاپ است. ناشران نیز با فرمولی قیمت نسخه الکترونیکی را برحسب کسری از قیمت کاغذی تعیین می‌کنند که این رقم معمولاً بیش از 50 درصد قیمت کتاب کاغذی است.»
او با تأکید بر اینکه قیمت‌گذاری براساس هزینه‌های تولید کتاب است، اظهار داشت: «اگرچه در تهیه کتاب الکترونیکی خبری از هزینه چاپ و کاغذ نیست، اما هزینه نشر آنلاین کتاب هم کم نیست.»
«کتاب‌های الکترونیکی ارزش افزوده بیشتری دارند»
به گفته شریفی، در دنیا نیز روال به همین صورت است و حتی گاهی کتاب‌های الکترونیک از کاغذی گران‌تر هستند: «کتاب‌های الکترونیک ارزش افزوده بیشتری دارند. برای مثال، هایلایت‌کردن کتاب، دسترسی به کتاب روی دستگاه‌های مختلف و امکانات مختلف که در داخل کتابخانه‌های آنلاین وجود دارد، ارزش افزوده‌ای است که به متن کتاب اضافه می‌شود. درنتیجه معمولاً اغلب اوقات می‌بینیم که قیمت کتاب‌های الکترونیک در آمازون بیشتر از کتاب‌های کاغذی است.»
اما آیا این مدل قیمت‌گذاری اثری بر کاهش خرید کتاب الکترونیک ندارد؟ مدیرعامل کتاب‌راه در پاسخ به این سؤال گفت: «در ایران کتاب‌های الکترونیکی و صوتی نسبت به نسخه کاغذی مقرون‌به‌صرفه هستند. تنها عاملی که موجب می‌شود تا برخی کتاب الکترونیک نخرند، این است که دوست دارند کتابشان حتماً کاغذی باشد. بنابراین از لحاظ قیمت‌گذاری چندان مانعی وجود ندارد و کتاب الکترونیک مقرون‌به‌صرفه است.»
او با بیان اینکه کاهش قیمت کتاب‌های الکترونیک در اختیار آن‌ها نیست، اظهار داشت ناشران نسخه‌های الکترونیک را قیمت‌گذاری می‌کنند، اما آن‌ها با برگزاری کمپین و ارائه تخفیف سعی می‌کنند تا مردم را تشویق به کتاب‌خوانی کنند: «در کمپین‌هایی که برگزار می‌کنیم، تخفیف‌های خوبی به کاربر ارائه می‌کنیم یا مشوق‌هایی مثل کش‌بک (بازگشت پول نقد) درنظر می‌گیریم تا کاربران بتوانند کتاب‌ها را با هزینه کمتری بخرند. البته برای تشویق مردم هم برنامه‌های متنوعی را پیاده‌سازی می‌کنیم؛ از ارائه خوب کتاب‌ها و کمک به پیداکردن کتاب گرفته تا کمپین‌های مناسبتی، موضوعی و تخفیفی و نیز شبکه‌های اجتماعی، همه این‌ها کارهایی است که با آن‌ها مردم را به خرید کتاب الکترونیک و صوتی تشویق می‌کنیم.»
«امیر بهدانی»، مدیرعامل فیدیبو، در پاسخ به اینکه قیمت‌گذاری در بحث کتاب آنلاین را منطقی می‌داند یا خیر، اعتقاد دارد برای پاسخ به این سؤال ابتدا باید بازار الکترونیک کتاب را به دو بخش تقسیم کرد؛ یک بخش کتاب متنی و دیگری کتاب صوتی: «در بخش کتاب صوتی هزینه‌های تولید متفاوت است. هزینه‌هایی برای نریت (روایت) و… وجود دارد که درنهایت هزینه تمام‌شده را افزایش می‌دهد و موجب می‌شود که قیمت کتاب صوتی بالا برود. در بحث متنی نیز به نظر من شیب افزایش قیمت براساس تورم معمولی و مطابق با ترندهای جهانی است.»
«نباید قیمت کتاب‌های الکترونیکی را با چاپی مقایسه کرد»
او تأکید کرد که مقایسه قیمت کتاب صوتی با کتاب چاپی چندان مقایسه درستی نیست: «قیمت نباید تابعی از کتاب چاپی باشد؛ مخصوصاً در نسخه صوتی؛ چرا که یک کتاب صوتی را می‌توان با کیفیت پایین و اختلاف 70 درصدی با قیمت چاپی تولید کرد. برای همان کتاب نیز می‌توان از یک نریتور (روایتگر) حرفه‌ای استفاده نمود و محتوایی با کیفیت صوتی حرفه‌ای تولید کرد که در این صورت بهای تمام‌شده بالا می‌رود و اختلاف قیمت آن با نسخه چاپی مثلاً 30 درصد می‌شود. بنابراین قیاس برای چیزی که هزینه تولید دارد، قیاس درستی نیست.»
بهدانی معتقد است اینکه ارزش افزوده کتاب الکترونیک را تنها ارزان‌تربودن آن بدانیم، منجر به مرگ این حوزه خواهد شد: «به‌طور کلی، در هر بازاری که قیمت پایین‌تر باشد، اشتیاق کاربر نیز بیشتر است و این پارامتر کاربر را به خرید ترغیب می‌کند. اما ما باید کیفیت ارائه را بالا ببریم؛ حتی اگر موجب افزایش 20 درصدی قیمت شود. ما در سرویس اشتراک باید بتوانیم محتوای فوق‌العاده‌ای ارائه دهیم و قیمت آن نیز بالا نباشد تا کاربر جذب شود و استفاده کند.»
مدیرعامل فیدیبو با اشاره به اینکه به‌طور میانگین کاربران کتاب‌خوان در ماه یک الی دو کتاب مطالعه می‌کنند، اظهار داشت افزایش قیمت به‌طور مثال تا 20 درصد، رقمی در حدود 10 هزار تومان می‌شود و این رقم به باور او چیزی نیست که بخواهد به کاربر فشار بیاورد و خرید او را تحت‌الشعاع قرار دهد.
بهدانی در پاسخ به سؤال مبنی بر اینکه درحال‌حاضر میزان استقبال از کتاب‌های آنلاین به چه صورت است، اظهار داشت: «در بازار متنی رو به کاهش و در بازار کتاب صوتی رو به افزایش است. بخشی از این کاهش در بازار کتاب متنی این است که در دوران کرونا فروش بالایی را تجربه کردیم، اما پس از آن به‌خاطر عِرق جدی به کتاب چاپی، هنوز حجم بسیاری از این بازار به‌سمت کتاب الکترونیک نیامده است.»
به‌صورت‌کلی یکی از نکاتی که بایستی در این حوزه مدنظر قرار بگیرد، فرهنگ‌سازی و نهادینه‌کردن مفهوم کتاب الکترونیکی و صوتی است. اگر کاربران به ارزش‌هایی که این نوع از کتاب‌ها ایجاد می‌کنند و البته نقش آن‌ها در کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی آگاه باشند، راحت‌تر می‌توانند درباره استفاده از این فناوری کاربردی تصمیم‌‌گیری کنند.