حدود ۱۶ میلیون سال قبل، این دلفین غول‌پیکر در اعماق قلمرو آبی خود شنا می‌کرد. اما برخلاف بسیاری از دلفین‌های مدرن، خانه این دلفین در اقیانوس‌ها نبود، بلکه در یک دریاچه آب شیرین در آمازون پرو زندگی می‌کرد. با این که امروز نیز گونه‌های دلفین آب شیرین در آمازون وجود دارند، هیچکدام خویشاوند نزدیک این دلفین باستانی نیستند. نزدیک‌ترین خویشاوندان این پستاندار آبی منقرض‌شده بیش از ۱۰٬۰۰۰ کیلومتر دورتر و در آسیای جنوبی زندگی می‌کنند.
تحلیل فسیل جمجمه ۷۰ سانتی‌متری این دلفین باستانی نشان می‌دهد که بدنش احتمالاً ۳٫۵ متر طول داشته است. درنتیجه، این دلفین ۲۰ تا ۲۵ درصد بزرگ‌تر از دلفین‌های مدرن و بزرگ‌ترین دلفین آبی شناخته‌شده بود. اما این جمجمه ناقص است، پس این احتمال وجود دارد که بدن دلفین باستانی از این هم بزرگ‌تر بوده باشد.
یک گروه بین‌المللی از پژوهشگران این فسیل را در سال ۲۰۱۸ در نزدیکی رودخانه ناپو در پرو کشف، و به‌تازگی نتایج تحلیل خود را منتشر کرده‌اند. آن‌ها این گونه را Pebanista yacuruna نامیده‌اند. Pebanista به سازندهای زمین‌شناسی پرو اشاره دارد و yacuruna نام مردمان افسانه‌ای پرویی است که در عمق آب‌ها زندگی می‌کردند.
کشف فسیل دلفین‌های آب شیرین یک رویداد بسیار استثنائی است، زیرا دلفین‌های کمتری در این آب‌ها زندگی می‌کنند و همچنین شرایط رودخانه‌ها برای تشکیل و حفظ فسیل مساعد نیست. چنین کشفی می‌تواند بینش‌های فراوانی درباره تکامل این نوع دلفین‌ها در بر داشته باشد.
چرا برخی دلفین‌ها در آب شیرین زندگی می‌کنند؟
به‌طور کلی، سه سرده دلفین آب شیرین وجود دارد: دلفین‌های رودخانه‌ای جنوب آسیا (Platanista)، دلفین‌های رودخانه‌ای آمازون (Inia) و دلفین‌های رودخانه یانگ‌تسه (Lipotes vexillifer). ۴۰ سال است که هیچ دلفینی از سرده سوم مشاهده نشده و آن‌ها را منقرض‌شده درنظر می‌گیرند. درحقیقت تمام گونه‌های دلفین آب شیرین در معرض خطر یا در معرض خطر بحرانی هستند.
پژوهشگران ابتدا فکر می‌کردند که فسیل کشف‌شده متعلق به سرده دلفین‌های رودخانه‌ای آمازون است، اما مشخص شد که خصوصیات جمجمه به دلفین‌های رودخانه‌ای جنوب آسیا شباهت بیشتری دارد. این دلفین‌ها چشمان کوچک‌تری دارند.
نیاکان دلفین‌های رودخانه‌ای جنوب آسیا حدود ۲۰ میلیون سال پیش جمعیت فراوان و گسترده‌ای داشتند. از طرف دیگر، نیاکان دلفین‌های مدرن رودخانه‌ای آمازون، ۱۰ تا ۶ میلیون سال پیش در اقیانوس‌ها پراکنده بودند.
دانشمندان گمان می‌برند که فراوانی و تنوع پستانداران آبی در گذشته، باعث شد تا دلفین‌ها برای یافتن غذا وارد رودخانه‌ها و دریاچه‌های آب شیرین آمازون بشوند. اکوسیستم‌های آب شیرین غنی از مواد مغذی و میزبان جانوران فراوانی بودند؛ اما دلفین‌ها به‌سادگی در نوک هرم غذایی قرار می‌گرفتند. این موضوع می‌تواند اندازه بزرگ این دلفین‌های باستانی را توجیه کند.
اما تغییرات محیطی، مانند خشکسالی‌ها، باعث شد تا گونه P. yacuruna به‌سادگی منقرض شود. درنتیجه، زیستگاه‌های آب شیرین آمازون در دسترس نیاکان دلفین‌های امروزی قرار گرفتند.
پژوهشگران اشاره می‌کنند که انقراض P. yacuruna نشان می‌دهد زیستگاه دلفین‌های آب شیرین امروزی در آمازون چقدر آسیب‌پذیر است. با وجود آلودگی‌های جیوه ناشی از معادن طلا، آینده دلفین‌های آمازون امروز مبهم‌تر از همیشه به‌نظر می‌رسد.